بررسی و تحلیل سکونت گاه های غیررسمی با تاکید بر مسکن( چالشها و راهبردها)، مطالعه موردی: محله ی قاسم آباد شهر زاهدان

چکیده: اسکان غیررسمی به عنوان یک چالش عمده ی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و غیره، دامن گیر بسیاری از شهرهای جهان به ویژه کلان شهرهای کشورهای در حال توسعه از جمله ایران می باشد. این پدیده پس از اصلاحات ارضی و افزایش قیمت نفت، در شهرهای بزرگ ایران شکل گرفته و این شهرهارابامسائلجدیدیروبروساختهاست. شهرزاهداننیزبهعنوانیکیاز شهرهایبزرگکشورباپدیدهاسکانغیررسمیمواجه بوده، به گونه ای که هم اینک حدود یک سوم جمعیت آن در سکونتگاه های غیررسمی زندگی می کنند. یکی از سکونتگاه های غیررسمی زاهدان که اخیراً با سرعت بسیار بالایی رشد نموده و بشدت در حال گسترش بوده، محله ی قاسم آباد می باشد.هدف از پژوهش حاضر، شناختشرایطوویژگی هایکمّی و کیفی مسکن و دلایل شکل گیری و هم چنین امکان سنجی راهبرد ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی در این محله بوده تا زمینه هایکاهشآسیب هایکالبدی -اجتماعیآن فراهم گردد. بطور کلی محله قاسم آباد از جمله مناطقی از شهر زاهدان است که در معرض ساخت و سازهای بی ضابطه قرار گرفته و از بافت فضایی ـ کالبدی بسیار نامناسبی برخودار است. ساخت و سازهای غیر اصولی، تراکم بالا، بافت اجتماعی روستایی، محیط شهری نامطلوب و کمبود خدمات شهری از جمله مسائل این محله می باشند. هم چنین یافته های این پژوهش نشان می دهد، با توجه به سطح پایین آگاهی های اجتماعی در محله ی قاسم آباد و بی اعتنایی ساکنان به سیاست های تنظیم خانواده، نرخ رشد طبیعی جمعیت در این محله بالا بوده و بعد خانوار در آن 9/5 نفر می باشد. بالا بودن بعد خانوار در این محله باعثافزایشبارتکفل،تراکم بالای جمعیت در واحد مسکونی و کاهش سرانه مسکن( خانوار در واحد مسکونی، اتاق در واحد مسکونی، نفر در اتاق و ..)،شده است. در مجموع نتایج یافته های پژوهش حاکی از پایین بودن سطح استاندارد شاخص های مسکن در محله ی قاسم آباد نسبت به شهر زاهدان است. چنانکه شاخص های اتاق در واحد مسکونی و نفر در اتاق در این محله به ترتیب با 1/2 اتاق و2.8 نفر، وضعیت پایین تری نسبت به سایر محلات شهر، کشور و حتی کشورهای در حال توسعه دارد. در این میان، شاخص نفر در اتاق، بیشترین نابهنجاری را در مقایسه با سایر شاخص های مسکن در قاسم آباد نشان می دهد. بطور کلی عوامل متعددی در به وجود آمدن این محله دخیل بوده اند، ارزان بودن زمین، ساخت و سازهای آسان و مهاجرت روستائیان به خصوص از روستاهای شهرستان زاهدان و منطقه سیستان مهم ترین دلایل شکل گیری آن بوده است. با توجه بررسی های صورت گرفته در مبانی نظری و یافته های حاصل از بررسی های میدانی، مهم ترین راهبرد جهت ساماندهی اسکان غیررسمی و مسکن نابهنجار در محله ی قاسم آباد رویکرد اصلاح طلبانه و توانمندسازی ساکنین آن می باشد. در نهایت با توجه به این رویکرد و با استفاده از مدل swot به ارزیابی مسکن در قاسم آباد پرداخته شده و راهبردهای توانمند سازی و مرتفع ساختن مشکل مسکن و پایداری محیط زندگی ساکنین محله قاسم آباد در سه سطح کلان، میانه و خرد ارائه و پیشنهاد گردید.